2. Nguyên Nhân

Bệnh do đột biến gen SRD5A2, nằm trên nhiễm sắc thể số 2, mã hóa cho enzym 5-alpha-reductase type 2. Khi gen này bị đột biến, enzym không được sản xuất đầy đủ hoặc bị bất hoạt, dẫn đến giảm hoặc không có DHT trong cơ thể.

DHT là hormone thiết yếu để hình thành các đặc điểm sinh dục ngoài nam trong bào thai. Khi thiếu DHT:

• Thai nhi nam (46XY) sẽ không phát triển dương vật, bìu bình thường.
• Bộ phận sinh dục có thể bị nữ hóa một phần hoặc hoàn toàn.

Di truyền theo kiểu lặn trên nhiễm sắc thể thường, tức là cả cha và mẹ đều mang gen bệnh (dạng dị hợp tử) thì con mới có nguy cơ mắc bệnh (dạng đồng hợp tử).

⸻

3. Triệu Chứng

Triệu chứng thay đổi tùy theo mức độ thiếu hụt enzym:

a. Khi sinh:

• Bộ phận sinh dục không điển hình: âm vật lớn bất thường hoặc dương vật nhỏ, niệu đạo đổ ra sai vị trí (hypospadias).
• Không có bìu hoặc bìu không phát triển đầy đủ.
• Có tinh hoàn nhưng không sờ thấy trong bìu (ẩn tinh hoàn).

b. Tuổi dậy thì:

• Tăng trưởng nhanh chiều cao, giọng trầm hơn.
• Phát triển một số đặc điểm nam như cơ bắp, mọc râu (nhẹ).
• Không có kinh nguyệt nếu được nuôi như bé gái.
• Ngực không phát triển, âm đạo có thể mù (nông).
• Không có phát triển rõ ràng cơ quan sinh dục ngoài theo hướng nữ hoặc nam.

⸻

4. Đối Tượng Nguy Cơ

• Trẻ nam sinh ra từ cặp vợ chồng có tiền sử gia đình mắc bệnh hoặc có con bị dị tật bộ phận sinh dục ngoài.
• Cha mẹ là người mang gen lặn SRD5A2 (mang gen bệnh nhưng không biểu hiện triệu chứng).
• Các cặp đôi có hôn nhân cận huyết thống có nguy cơ cao hơn.

⸻

5. Phòng Ngừa

• Tư vấn di truyền trước khi sinh, đặc biệt nếu có tiền sử gia đình hoặc từng có con mắc bệnh.
• Xét nghiệm gen SRD5A2 ở cha mẹ mang nguy cơ.
• Trong thai kỳ, có thể:
• Chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau để phân tích gen.
• Siêu âm đánh giá bộ phận sinh dục ngoài (hạn chế).

Hiện chưa có biện pháp phòng ngừa hoàn toàn nếu cả cha mẹ đều mang gen bệnh, nhưng sàng lọc và tư vấn trước sinh là biện pháp hữu hiệu nhất.

⸻

6. Chẩn Đoán

a. Sau sinh:

• Khám lâm sàng: phát hiện bất thường bộ phận sinh dục ngoài.
• Xét nghiệm nhiễm sắc thể đồ (karyotype): xác định 46XY (giới tính nam về mặt di truyền).
• Xét nghiệm hormone: testosterone/DHT thấp, chỉ số testosterone/DHT tăng cao.
• Siêu âm bụng và chụp cộng hưởng từ (MRI): tìm tinh hoàn không xuống bìu.
• Xét nghiệm gen: tìm đột biến SRD5A2.

b. Trong thai kỳ:

Chọc ối hoặc sinh thiết gai nhau để phân tích gen (nếu có chỉ định).

⸻

7. Điều Trị

Việc điều trị tùy thuộc vào giới tính được xác định (nữ hoặc nam) và mong muốn của gia đình.

a. Xác định và nuôi dưỡng giới tính:

• Bác sĩ và chuyên gia tâm lý phối hợp với gia đình để chọn giới tính phù hợp.
• Nhiều trường hợp được nuôi dưỡng như nữ khi nhỏ, nhưng có thể tự chuyển sang giới nam sau dậy thì (do tác động của testosterone).

b. Phẫu thuật chỉnh hình:

• Tạo hình bộ phận sinh dục ngoài phù hợp với giới tính nuôi dưỡng.
• Nếu được nuôi dưỡng như nam: tạo niệu đạo, tạo hình dương vật.
• Nếu là nữ: tạo hình âm đạo, cắt bỏ tinh hoàn (nếu có).

c. Điều trị nội tiết:

• Có thể sử dụng testosterone ngoại sinh hoặc DHT dạng bôi để hỗ trợ phát triển đặc điểm sinh dục nam.
• Nếu nuôi như nữ, có thể cần estrogen thay thế ở tuổi dậy thì.

d. Hỗ trợ tâm lý:

Trẻ cần được hỗ trợ tâm lý lâu dài, đặc biệt trong giai đoạn nhận thức giới và dậy thì.

⸻

Kết Luận

Thiếu hụt men 5-alpha-reductase là một bệnh di truyền hiếm gặp nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến hình thái sinh dục và nhận dạng giới. Việc phát hiện sớm, chẩn đoán chính xác và đồng hành lâu dài của các chuyên gia y tế, tâm lý và gia đình có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng sống cho người bệnh.

⸻