1. Tổng quan về bệnh Fabry

Bệnh Fabry là một rối loạn di truyền hiếm gặp thuộc nhóm bệnh tích tụ lysosome. Bệnh xảy ra khi cơ thể thiếu hoặc không có enzym alpha-galactosidase A (α-GAL A) – enzyme cần thiết để phân giải một loại chất béo gọi là globotriaosylceramide (GL-3 hoặc Gb3). Khi enzym này không hoạt động đúng cách, GL-3 tích tụ trong các tế bào, gây tổn thương ở nhiều cơ quan như tim, thận, da, hệ thần kinh và mạch máu.

Bệnh Fabry có thể biểu hiện ở cả nam và nữ, song nam giới thường bị ảnh hưởng nặng hơn do di truyền lặn liên kết nhiễm sắc thể X.

⸻

2. Nguyên nhân gây bệnh Fabry

Bệnh Fabry do đột biến gen GLA, nằm trên nhiễm sắc thể X, dẫn đến thiếu hụt hoặc bất hoạt enzym alpha-galactosidase A.

• • Nam giới (chỉ có một nhiễm sắc thể X): nếu mang gen đột biến, sẽ biểu hiện đầy đủ triệu chứng bệnh.
  • Nữ giới (hai nhiễm sắc thể X): nếu mang một bản sao đột biến, có thể biểu hiện triệu chứng nhẹ, vừa hoặc đôi khi không có biểu hiện nào, tùy vào mức độ bất hoạt gen bình thường.

⸻

3. Triệu chứng bệnh Fabry

Triệu chứng bệnh Fabry rất đa dạng và có thể xuất hiện từ tuổi thiếu niên đến tuổi trưởng thành. Các biểu hiện thường gặp gồm:

a. Triệu chứng sớm (thường trong tuổi thiếu niên):

• • Đau rát hoặc châm chích ở tay chân (đau thần kinh ngoại biên – acroparesthesia)
  • Nổi ban đỏ tím ở vùng hông, mông, đùi (angiokeratoma)
  • Giảm tiết mồ hôi (hypohidrosis)
  • Không dung nạp nhiệt độ cao hoặc lạnh

b. Triệu chứng muộn (khi bệnh tiến triển):

• • Suy thận mãn tính, có thể dẫn đến lọc máu hoặc ghép thận
  • Bệnh tim mạch: dày thất trái, rối loạn nhịp tim, suy tim
  • Đột quỵ sớm hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua
  • Rối loạn tiêu hóa: tiêu chảy, buồn nôn, đau bụng
  • Đục giác mạc không đau (có thể phát hiện qua soi mắt)

⸻

4. Đối tượng nguy cơ mắc bệnh Fabry

1. 1. Người có tiền sử gia đình bị Fabry
   2. Nam giới mang gen đột biến GLA
   3. Nữ giới có cha bị bệnh Fabry hoặc mẹ mang gen đột biến
   4. Bệnh nhân bị suy thận không rõ nguyên nhân, dày thất trái, hoặc đột quỵ sớm mà không có yếu tố nguy cơ rõ ràng

⸻
5. Phòng ngừa bệnh Fabry

Bệnh Fabry là bệnh di truyền, do đó không thể phòng ngừa theo cách truyền thống. Tuy nhiên, có thể giảm nguy cơ biến chứng nếu:

• • Tầm soát gen GLA trong gia đình có người bệnh
  • Tư vấn di truyền trước sinh hoặc tiền hôn nhân
  • Phát hiện sớm và điều trị sớm giúp cải thiện chất lượng sống

⸻

6. Chẩn đoán bệnh Fabry

Chẩn đoán bệnh Fabry cần kết hợp giữa lâm sàng, xét nghiệm sinh hóa và xét nghiệm di truyền:

• • Định lượng enzym alpha-galactosidase A trong máu (đặc hiệu ở nam giới)
  • Xét nghiệm di truyền gen GLA (áp dụng cho cả nam và nữ)
  • Xét nghiệm GL-3 hoặc Lyso-GL-3 trong huyết tương hoặc nước tiểu
  • Sinh thiết (hiếm khi cần): có thể thấy tế bào chứa GL-3 trong nội mô
  • Các xét nghiệm hỗ trợ: điện tim, siêu âm tim, chức năng thận, MRI não…

⸻

7. Điều trị bệnh Fabry

Mục tiêu điều trị là làm chậm tiến triển bệnh, giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng sống. Các hướng điều trị chính gồm:

a. Liệu pháp thay thế enzym (ERT – Enzyme Replacement Therapy)

• • Tiêm tĩnh mạch enzyme tổng hợp (agalsidase beta hoặc alfa)
  • Làm giảm tích tụ GL-3, cải thiện chức năng thận, tim
  • Dùng lâu dài, định kỳ (thường 2 tuần/lần)

b. Liệu pháp ổn định enzym (Chaperone therapy)

• • Áp dụng cho một số đột biến gen có thể điều chỉnh được
  • Dùng thuốc uống như migalastat giúp enzyme tự nhiên hoạt động hiệu quả hơn

c. Điều trị hỗ trợ triệu chứng

• • Thuốc giảm đau thần kinh (gabapentin, pregabalin)
  • Kiểm soát huyết áp, suy tim, loạn nhịp
  • Lọc máu hoặc ghép thận nếu suy thận giai đoạn cuối

d. Theo dõi định kỳ đa chuyên khoa
Tim mạch, thận, thần kinh, mắt, di truyền

⸻

Tổng kết

Bệnh Fabry là bệnh di truyền nghiêm trọng nhưng có thể kiểm soát nếu phát hiện sớm. Nhận biết các dấu hiệu cảnh báo, đặc biệt ở trẻ em và người có tiền sử gia đình, là rất quan trọng. Nhờ các tiến bộ trong điều trị như thay thế enzym và liệu pháp ổn định enzym, người bệnh Fabry hiện nay có thể sống lâu hơn, khỏe mạnh hơn.

⸻